نشریه پژوهش های گردشگری و توسعه پایدار
سال پنجم شماره 1 (پیاپی 17، بهار 1401)

بحرانهای جهانی تاثیرات گستردهای بر صنعت گردشگری میگذارد. بررسی و تاثیر بحرانها جزء لاینفک استراتژیهای مهم و موثر در حفظ و توسعه صنعت گردشگری است. گردشگری داخلی که در چرخه اقتصاد ملی جایگاه ویژه ای دارد و توجه به آن در شرایط بحران میتواند راهگشای این صنعت باشد. هدف این مقاله، ارایه رهنمودی جهت مدلسازی عوامل موثر بر گردشگری داخلی است. تحقیق حاضر، یک تحقیق توسعه ای- کاربردی است و از تکنیک نگاشت شناختی فازی (FCM) برای تحلیل داده ها استفاده شده است. جامعه ی آماری آن را خبرگانی از حوزه دانشگاه، صنعت و وزارت گردشگری تشکیل داده اند. براساس مدل نهایی موثرترین عوامل بر گردشگری داخلی عبارتند از: شناسایی پایگاه مشتری وفادار، ارایه بسته سفر ارزان و با کیفیت، تضمین امنیت گردشگر و ارایه اقدامات حفاظتی و نظارتی، بازاریابی رابطه ای(VFR)فرآیند توانمندسازی جوامع محلی، گونه شناسی در گردشگری، شفافیت اطلاعات از رویدادهای ریسک پذیر، به روز نگه داشتن مشتریان در طول دوره بازیابی و پوشش بیمه ای است.

در سال های اخیر، بحران های محیط زیستی یکی از مهمترین چالش هایی است که در قرن حاضر بشر با آن روبه روست. بسیاری از دانشمندان برای کاهش بحران های محیط زیستی، ضرورت و لزوم برقراری ارتباط و تعامل جدید بین طبیعت و انسان، و همچنین نیاز به یک فرهنگ محیط زیستی جدید را مطرح کرده اند. در راستای این راهکار، افزایش آگاهی های زیست محیطی و توجه به نقش محیط زیست سالم در ارتقای کیفیت و کمیت حیات انسان ضروری است. عوامل بسیاری در توفیق طرح ها و برنامه های مرتبط با محیط زیست سالم مورد نظر ایفای نقش می کنند. نیروی انسانی به ویژه کودکان یکی از مهم ترین آنها می باشد و با توجه به تاثیر انسان بر محیط اطراف خود به طور کلی یکی از مهم ترین اقدامات برای رفع مشکلات زیست محیطی، ارتقای فرهنگ عمومی در این زمینه است. آموزش و پرورش به عنوان اصلی ترین نهاد در راستای تربیت نسل آینده کشور می تواند نقش مهمی در این زمینه داشته باشد. زیرا شکل گیری رفتارهای اجتماعی و ایجاد یک نگرش از دبستان – و چه بسا زودتر از آن - آغاز میشود و بسیاری از آموزه های اخلاقی و اجتماعی در آموزشهای مدرسه ای شکل میگیرد. از اینرو لازم است که با به کارگیری راهکارهای کاربردی به ارتقای فرهنگ زیست محیطی دانش آموزان در راستای توسعه پایدار توجه کرده و در این میان، نهادینه کردن این رفتارها در دانش آموزان مقاطع ابتدایی ضروری می باشد.

کشور ایران در آسیای غربی قرار دارد و دومین کشور بزرگ خاورمیانه است. این پژوهش از نوع تحلیلی بوده ازلحاظ هدف کاربردی است. در این پژوهش با استفاده از داده های ماهواره های TRMM داده های بارش به صورت یک روز از یک ماه برحسب میلیمتر بر ساعت است از سایت disc Ges ناسا و داده های دما به صورت میانگین سالانه از سایت Giovanni ناسا برحسب سانتیگراد از ماهواره MERRA دریافت گردیده است، داده ها متعلق به سالهای 1998 ،2002 ،2012 ، 2019 میباشند. در این پژوهش از روش دومارتن به وسیله ی سنجش از دور و نرم افزار 8.ArcGis10 جهت بررسی وضعیت اقلیمی در طی سالهای مذکور مورداستفاده قرارگرفته است. نتایج این پژوهش نشان میدهد وضعیت اقلیمی کشور ایران به صورت خشک و نیمه خشک و در بهترین سال 2019 مدیترانهای بوده است.

مناطق ساحلی و دریایی بهدلیل شرایط خاص و بینظیری که از لحاظ اقلیمی دارند میتوانند بستری برای فعالیتهای گردشگری فراهم نمایند.کشور ایران به دلیل برخورداری از سواحل شمالی و جنوبی ظرفیت های بسزایی در جذب توریسم دریایی دارند و در این بین منطقه ساحلی شهرستان لنگه به دلیل مجاورت با آبهای خلیج فارس همه ساله پذیرای گردشگران مختلف از اقصی نقاط کشور می باشد، با این حال با وجود پتانسیل های بالقوه فراوان، هنوز به نحو مطلوبی از این ظرفیت ها استفاده نشده است. با توجه به اهمیت توجه به مقوله گردشگری و لزوم حفظ پایداری این مطالعه با رویکرد نظری مبتنی بر مطالعات انجام شده و تطبیق آن با مناطق ساحلی شهرستان لنگه، اقدام به تبیین ضرورت ها و راهبردهای توسعه گردشگری ساحلی نمود، در واقع، در مطالعه حاضر، ارایه راهبردهایی بهمنظور توسعه گردشگری ساحلی و دریایی در شهرستان بندرلنگه مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. اهمیت گردشگری ساحلی و دریایی و جاذبه های طبیعی، تاریخی، اجتماعی و فرهنگی با تاکید بر مناطق ساحلی شهرستان بندرلنگه معرفی شد و در نهایت بر اساس مطالعات انجام شده و انطباق آن با محدوده مطالعاتی، راهبردهای مشخص شد که از جمله این راهبردها می توان به موارد زیر اشاره کرد، لزوم آموزش مدیران و کارکنان حوزه گردشگری در رابطه با نحوه بهره مندی از ظرفیتهای گردشگری ساحلی،برگزاری کارگاه های توجیهی و مشارکتی برای ذینفعان،کنشگران و کارشناسان حوزه گردشگری، تامین سرمایه های الزم برای تقویت زیرساخت ها و استفاده از بسترهای ارتباطی برای معرفی مناطق از مهمترین راهبردهای توسعه گردشگری ساحلی می باشد.

هر چند مسافت غالبا به عنوان یک عامل کم ارزش ارزیابی میشود اما بررسی عوامل موثر بر رفتار گردشگران در انتخاب مقصدهای گردشگری حایز اهمیت فراوانی بوده و از سویی رونق و توسعه گردشگری در یک منطقه بخش اعظم آن به نگرش و قصد رفتاری گردشگران به هنگام مواجهه با مقصد گردشگری بستگی دارد. این مطالعه ابتدا به بحث درباره ابعاد رفتار برنامه ریزی شده و سپس به وجود عامل مسافت در انتخاب مقصد گردشگری میپردازد و مییابد که مسافتهای خاص بین مقصد و محیط عادی گردشگران دارای اثرات اصطکاکی است که منجر به هزینه زمان و انرژی برای گردشگران میشود، مسافت همچنین دارای اثرات انگیزشی و کاتالیزوری برای گردشگرانی است که تمایل دارند از نظر فیزیکی از خانه فاصله بگیرند تا نیازهای پیچیده روانشناختی خود)به ویژه نیازهای زیبایی شناختی(را تامین کنند. نتایج بدست آمده نشان میدهد میزان مسافت بر نگرش و هجارهای ذهنی میانجیگری جزیی دارد و بر کنترل رفتاری میانجیگری صورت نگرفته است. با توجه به نقش پنهانی میانجی، میل مسافتی گردشگران میتواند به یک استراتژی مفید بازاریابی تبدیل شود.

هرچند مسافت غالبا به عنوان یک عامل کمارزش ارزیابی میشود اما بررسی عوامل موثر بر رفتار گردشگران در انتخاب مقصدهای گردشگری حایز اهمیت فراوانی بوده و از سویی رونق و توسعه گردشگری در یک منطقه بخش اعظم آن به نگرش و قصد رفتاری گردشگران به هنگام مواجهه با مقصد گردشگری بستگی دارد. این مطالعه ابتدا به بحث درباره ابعاد رفتار برنامه ریزی شده و سپس به وجود عامل مسافت در انتخاب مقصد گردشگری میپردازد و مییابد که مسافتهای خاص بین مقصد و محیط عادی گردشگران دارای اثرات اصطکاکی است که منجر به هزینه زمان و انرژی برای گردشگران میشود، مسافت همچنین دارای اثرات انگیزشی و کاتالیزوری برای گردشگرانی است که تمایل دارند از نظر فیزیکی از خانه فاصله بگیرند تا نیازهای پیچیده روانشناختی خود (به ویژه نیازهای زیبایی شناختی) را تامین کنند. نتایج بهدستآمده نشان میدهد میزان مسافت بر نگرش و هنجارهای ذهنی میانجیگری جزیی دارد و بر کنترل رفتاری میانجیگری صورت نگرفته است. با توجه به نقش پنهانی میانجی، میل مسافتی گردشگران میتواند به یک استراتژی مفید بازاریابی تبدیل شود.

امروزه صنعت گردشگری به عنوان یکی از بزرگترین و گسترده ترین صنعتها در دهه های اخیر شناخته میشود و توجه بسیاری از برنامهریزان، سیاستگذاران و مدیران محلی و منطقه ای را به خود معطوف نموده است. تنوع اقلیمی گسترده در کشور ایران به همراه تاریخچه های فرهنگی-تاریخی، توجه و اهمیت توسعه گردشگری را بیشتر نمایان میسازد. در این راستا مطالعه حاضر سعی دارد تا با بررسی عوامل موثر بر جریانهای گردشگری در ایران با بکارگیری مدل جاذبه، اندازه و اهمیت عوامل اثرگذار را مورد ارزیابی قرار دهد. متغیرهای اصلی مطالعه شامل شاخص توسعه انسانی، تولید ناخالص سرانه، انتشار کربن دی اکسید، نرخ ارز، تراکم جمعیت، نرخ تورم و فاصله جغرافیایی بین کشورها هستند و داده های موردبررسی در این تحقیق برای سالهای 2000 تا 2018 در نظر گرفته شده اند. نتایج تحقیق حاکی از آن است که متغیرهای شاخص توسعه انسانی، انتشار کربن دی اکسید، نرخ ارز و مساحت، اثر مثبت و معنیداری بر جذب گردشگران داشته است. از طرفی، متغیرهای تراکم جمعیت و فاصله جغرافیایی بین کشورها اثر منفی و معکوس بر جذب گردشگران داشته است و بر این اساس الگوی جاذبه برای صنعت گردشگری ایران نیز مصداق پیدا میکند. بنابراین پیشنهاد میشود که سیاستگذاران، تمرکز بیشتری بر روی کشورهای همسایه به جهت افزایش جذب گردشگر (با توجه به فاصله جغرافیایی کمتر و در نتیجه هزینه های حمل و نقل و خدمات پایینتر) داشته باشند. همچنین هممرزی با کشورهای همزبان از جمله افغانستان و کشور هم مذهب عراق در راستای توسعه صنعت گردشگری، فرصتهای بی نظیری را با توجه به برگزاری مراسمات آیینی-مذهبی میتواند فراهم سازد.